«Με την παρουσίαση του θέματος αυτού, ζητάω να δώσω έναν απόηχο, μια μνήμη μεγάλης Ιστορικής-Φυσιογνωμίας, που μέτρησε πάνω από 1.100 χρόνια ζωής (330 μ.Χ.-1453 μ.Χ.). Έπαιξε σπουδαιότατο πολιτιστικό ρόλο, σ’ όλο τον πολιτισμένο, τότε, κόσμο.

Ήταν το πλέον πολιτισμένο κράτος του Μεσαιωνικού κόσμου. Διαμόρφωσε τον Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, κράτησε την Αρχαία Ελληνική κληρονομιά και στάθηκε ακλόνητος στυλοβάτης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, για τόσους αιώνες. Δεν ήταν απλά ο πλέον αξιομνημόνευτος θύλακας Πολιτισμού, ήταν Θησαυροφυλάκιο για Ανατολή και Δύση. Τέχνες που άνθισαν μέσα στους αιώνες, καλλιεργήθηκαν πρώτα στο Βυζάντιο και μεταφέρθηκαν αργότερα στη Δύση, για να επηρεάσουν, μεταγενέστερα, ολόκληρο τον κόσμο.

Η γνωστή “Ύδραυλις”, εξελίχθηκε αργότερα στο σημερινό Εκκλησιαστικό Όργανο. Η πλουσιότατη σε ηχοχρώματα Αρχαία Ελληνική Μουσική, κληροδότησε στο Βυζάντιο τους τότε “Τρόπους”, που αργότερα πέρασαν στη Δύση, για να αποτελέσουν τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίχτηκε η Ευρωπαϊκή Μουσική. Από σεβασμό για τη Θρησκεία, δημιουργείται και καλλιεργείται από ευγενέστατες Μορφές, η Βυζαντινή Μουσική.

Ομοίως στη ζωγραφική, δημιουργείται ιδιαίτερη τεχνοτροπία για να απεικονίζει το Θείο, αφήνοντας έργα εκπληκτικής μοναδικότητας, όπως τοιχογραφίες σε ναούς και πολύτιμες φορητές εικόνες. Μαζί της εξελίσσονται και άλλες τέχνες, που αφήνουν κι αυτές το στίγμα τους, όπως η ψηφοθεσία, η μικρογλυπτική, το κόσμημα.

Άλλες τέχνες, όπως η Αρχιτεκτονική, δημιουργούν άλλου είδους κοσμήματα, όπως ο Ναός της “Αγίας του Θεού Σοφίας”, η γνωστή μας Αγια-Σοφιά, Πρώτη και μοναδικότερη όλων των Ορθόδοξων Ναών.

Δε θα μπορούσα φυσικά, ούτε καν να συνοψίσω, την αειθαλή προσφορά του Βυζαντίου, όλους αυτούς τους αιώνες. Ευτύχημα θα είναι, αν ο επισκέπτης παρακινηθεί να ανακαλύψει περισσότερα μόνος του.

Δημιουργώ εδώ ένα χώρο, με συμβολικά, ρυθμολογικά στοιχεία. Ο χώρος αυτός, διαιρέθηκε σε τρία κλίτη και πλουτίστηκε με στοιχεία όπως, τόξα, σταυροθόλια (στην οροφή) και καμάρες. Δεν είναι συγκεκριμένος, αλλά με τα ψηφιδωτά του Ιουστινιανού (518-578) και της Θεοδώρας [δεξιά και αριστερά σας] καθορίζω τον 5ο μ.Χ. αιώνα, όπου το Ανατολικό Κράτος (Κωνσταντινούπολη) επιβάλλεται στο Δυτικό (Ραβέννα). Η αλήθεια είναι ότι σκόπευα να δουλέψω τους τοίχους ο ίδιος, μιας που έχω πλουτίσει επαρκώς τις γνώσεις μου στην ψηφοθεσία. Τα χρόνια όμως που πέρασαν μου άφησαν τέτοια κούραση, που δεν το επιχείρησα τελικά.

Στο βάθος, έχω φωτογραφία της Αγια-Σοφιάς χωρίς τους τέσσερις μιναρέδες, που την έχουν καταστρέψει δομικά [το 1993 υπήρχε ένα ρήγμα περίπου 14 μέτρων στον Μεγάλο Τρούλο…].»

Παύλος Βρέλλης, Μπιζάνι 1994