«Η λεβεντογέννα Κρήτη, ήταν και είναι πρώτη σε θυσίες, παλικαριά, αξιοσύνη, ηρωισμό και αυτοθυσία. Ως παγκόσμιο φαινόμενο, είναι η μοναδική περίπτωση που υπάρχει τέτοια αντίσταση του άμαχου πληθυσμού, εναντίον του Γερμανού κατακτητή και μάλιστα όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ίδιας της μάχης, αλλά και μετέπειτα (στην αντίσταση κατά της Γερμανικής δύναμης, απ’ τη στιγμή που πήρε τον έλεγχο του νησιού, μέχρι να φύγει το Μάη του 1945).

Το πρωί της 20ης Μάη του 1941, άρχιζε η εφαρμογή του Γερμανικού σχεδίου “Ερμής”. Βασικοί στόχοι, ήταν τα αεροδρόμια και λιμάνια, των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου και ο έλεγχος του λιμανιού της Σούδας (πολύτιμο λόγω της γεωγραφικής του θέσης). Τα νέα παλικάρια της Κρήτης, πολεμούν εδώ και καιρό στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, οι Άγγλοι σύμμαχοι είναι εξαντλημένοι από προηγούμενες μάχες και οι ενισχύσεις που έρχονται απ’ την υπόλοιπη Ελλάδα είναι κυρίως νέοι, με λίγα πολεμοφόδια κι ακόμη λιγότερη πείρα. Μαζί με τους Νεοζηλανδούς και τους Αυστραλούς, που στάθηκαν στο πλευρό της Κρήτης, μάχεται και ο Κρητικός λαός. που άρπαξε όσα όπλα είχε κρυμμένα, εργαλεία της δουλειάς, ακόμη και λιθάρια(!) και πρόβαλλε τη σθεναρότερη αντίσταση που γνώρισαν ποτέ δυνάμεις του Άξονα. Αυτός ο ψυχωμένος και γεμάτος αποφασιστικότητα λαός, μπόρεσε τελικά να διαψεύσει όσους πίστευαν ότι η μάχη αυτή θα κερδίζονταν “εύκολα”. Με κόπο και πολλές απώλειες (ανάμεσά τους και επίλεκτο σώμα Αλεξιπτωτιστών και αργότερα μια Μεραρχία Αλπινιστών), σταθεροποίησαν οι Γερμανοί την κυριαρχία τους στη Μεσόγειο, χάνοντας όμως χιλιάδες στρατιώτες, υλικό και πολύτιμο χρόνο. Ο χαμός τόσων ψυχών καταρρίπτει το αήττητο των Γερμανών, η απώλεια υλικού και εφοδίων ματαιώνει άλλες επιθέσεις (όπως αυτές σε Μάλτα και Κύπρο) και ο χαμένος αυτός χρόνος θα δράσει αργότερα ευεργετικά, για δυνάμεις όπως η Ρωσία.

Δεν υποδουλώνεται η Κρήτη, δε λυγά. Δε νικιέται η καρδιά του Κρητικού Λαού που πλήρωσε με πολύ αίμα. Άμαχος πληθυσμός πόλεων και υπαίθρου, αφανίστηκε απ’ τη λύσσα των Γερμανών Ναζιστών. Ακόμη και ολόκληρα χωριά όπως η Κάνδανος (3 Ιουνίου 1941), ισοπεδώθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην υπάρχει “πέτρα πάνω σε άλλη πέτρα”.

Απ’ την ίδια γωνία που είδαμε τη σύνθεση του “Ρούπελ” και μέσα από ένα καινούργιο άνοιγμα δεξιά, βλέπουμε το θέμα της Μάχης της Κρήτης. Το διαιρώ σε πολλά πλάνα και ανισοϋψή επίπεδα (μικρά & μεγάλα), για να δημιουργήσω ένα κρησφύγετο. Αναπτύσσω τη δράση, από μέσα προς τα έξω. Κρητικά παλικάρια, σε διάφορες θέσεις, στέκονται έτοιμα. Φρόντισα να παρουσιάσω τρεις διαφορετικούς τύπους Κρητών. Σε πρώτο πλάνο, με το παχύ μουστάκι, ένας οξυδερκής καμπίσιος ασυρματιστής, στη μέση της σύνθεσης ένας πανώριος ντελικανής και στο βάθος ένας μαχητικός βουνίσιος. Φέρω, έτσι, σε πρώτο πλάνο την προετοιμασία και στο βάθος τη δράση. Τον χώρο αυτό, τον δημιούργησα από την αντίθετη πλευρά των βράχων της Πίνδου (συνάλληλες επιφάνειες) και το διάδρομο της “Κυράς της Ρω” που διέρχεται μέσα από τα βράχια της δεξιάς πλευράς (διάλληλοι όγκοι). Είναι κατασκευασμένος με σίδερα “Η” των 10 εκατοστών, γωνίες των 5 εκατοστών, πλέγματα, γύψο, κόλλα, τσιμέντο και νευρομετάλ. Και εδώ εκμεταλλεύομαι τη στέγη του κτιρίου και τη χρησιμοποιώ σαν ουρανό-άνοιγμα στο βάθος, όπως έκανα και στη σύνθεση των “Γυναικών της Πίνδου”.

Χίτλερ να μην (ε)καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη
Ξαρμάτωτη την ήυρηκες κι έλει(ί)παν τα παιδιά τση
Στα ξένα πολεμούσανε, πάνω στην Αλβανία
Μα πάλι πολεμήσανε…
[Ριζίτικο]»

Παύλος Βρέλλης, Μπιζάνι 1994