Ηπειρώτες Ευεργέτες

Ηπειρώτες Ευεργέτες

«Αυτός ο μικρός χώρος που λέγεται “Εύανδρος Ήπειρος”, έχει προσφέρει πολλά και δεν της πρόσφεραν τίποτε απ’ αυτά που δικαιούται. Κατά τη γνώμη μου, πλούσιος δεν είναι αυτός που έχει, αλλά αυτός που δίνει.

Φτωχοί ξεκίνησαν και οι περισσότεροι απ’ αυτούς χωρίς μεγάλη μόρφωση. Δούλεψαν σκληρά για να αποχτήσουν τα πλούτη τους. Η ξενιτιά τους πότιζε νοσταλγία, αγάπη και πόνο για τον τόπο τους. Ήταν άνθρωποι με χαρακτήρα, ήθος, ανθρωπιά και ιδανικά.

Η οικογένεια Σίνα ήταν από τη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου. Τον Σίμωνα Σίνα (1810-1876), Βαρόνο, τον έχω στη σύνθεσή μου όρθιο. Γιος του Γεωργίου, με θαυμάσια μόρφωση. Βοήθησε με υποτροφίες, να σπουδάσουν Έλληνες σε Σχολές του εξωτερικού. Μεγάλα χρηματικά ποσά, πρόσφερε και στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Αθηνών. Ολοκλήρωσε το Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας και έχτισε το 1858 το Ναό της Αγίας Τριάδας στη Βιέννη. Το 1859, έφτιασε την περίφημη Ακαδημία Αθηνών, που δε μπόρεσε να δει έτοιμη. Πέθανε σε ηλικία 66 χρόνων στη Βιέννη.

Ο Γεώργιος Αβέρωφ (1818-1899) [τον έχω εδώ καθιστό, δίπλα στον Σ. Σίνα], γεννήθηκε στο Μέτσοβο. Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ασχολείται με το εμπόριο και γρήγορα γίνεται πλούσιος.

Αρχίζει, με γενναίες προσφορές στην Αλεξάνδρεια, να χτίζει το Γυμνάσιο, το Παρθεναγωγείο, το Νοσοκομείο για απόρους. Χτίζει στην Αθήνα τη Σχολή Ευελπίδων & τις φυλακές για νέους. Το 1895, αναλαμβάνει την αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, για να γίνουν τον άλλο χρόνο οι πρώτοι Ολυμπιακοί αγώνες το 1896. Έδωσε επίσης 2.500.000 χρυσές δραχμές, στο Ταμείο Εθνικού Στόλου. χρήματα που αποτέλεσαν τη βάση για να αγοραστεί το θρυλικό τεθωρακισμένο καταδρομικό πλοίο “Γ. Αβέρωφ”, που τίμησε αντάξια το Ελληνικό μας ναυτικό.
Όσο για την ιδιαίτερη πατρίδα του, το Μέτσοβο, αυτή βοηθήθηκε αφάνταστα με πολύτιμες προσφορές του. Πέθανε στην Αλεξάνδρεια το 1899, σε ηλικία 81 χρόνων.

Οι αδερφοί Ζωσιμάδες γεννήθηκαν στα μέσα του 18ου αιώνα στα Γιάννενα. Ήταν εννιά αδέρφια: Γιάννης, Θεοδόσης, Αναστάσης [αυτόν έχω στην αίθουσα αυτή], Νικόλαος, Ζώης, Μιχάλης, Αλεξάνδρα, Ζωή και Αγγελική. Οι έξι αδερφοί, αποφάσισαν να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς. Πάντα είχαν αγάπη μεταξύ τους και πολλή πίστη και δύναμη στο έργο τους.
Το 1786 πεθαίνει ο Γιάννης. Το 1793 πεθαίνει ο Θεοδόσης στο Λιβόρνο. Αφήνει την περιουσία στα άλλα τέσσερα αδέρφια. Άφησε εντολή να δημιουργήσουν οι άλλοι τέσσερις την “Αδελφότητα”. Τους συμβούλεψε, να μην παντρευτούν ποτέ και να αφιερώσουν τη ζωή, την περιουσία και τα έργα τους, για τη σκλαβωμένη πατρίδα και τα άλλα τους αδέρφια, τους Έλληνες. Έτσι και έκαμαν.

Ο Νικόλαος και ο Μιχάλης, πηγαίνουν στη Ρωσία, μαζί με τον Αναστάση και τον Ζώη. Αναλαμβάνει ο Ζώης τη “Ζωσιμαία Αδελφότητα”.

Στο ορφανοτροφείο της Μόσχας δίνουν 20.000 ρούβλια, δώρισαν τεράστια αγροκτήματα με διάφορα κτίρια στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας και σεβαστά χρηματικά ποσά για επιστημονικές εκδόσεις. Τυπώνουν κατά τους χρόνους της προεπανάστασης χιλιάδες βιβλία. Μεγάλα χρηματικά ποσά στέλνουν κάθε χρόνο στην Ήπειρο. Το σπίτι τους στα Γιάννενα υπήρχε για να βοηθά και να φιλοξενεί. Επίσης, στα Γιάννενα, την ιδιαίτερη πατρίδα τους, κάνουν κοινωφελή ιδρύματα, σχολεία, νοσοκομεία, γηροκομεία, φτωχοκομεία. Εξαγόραζαν αιχμαλώτους. Στέλνουν χιλιάδες ρούβλια στον αγώνα, ανώνυμα. Βοηθούν όλα τα ορφανά του πολέμου.
Ίδρυσαν στα Γιάννενα (το 1828) μια ανώτερη Σχολή, την περίφημη “Ζωσιμαία Σχολή”, μια απ’ τις σπουδαιότερες του Γένους. Αυτή ξαναζωντάνεψε την παιδεία, μετά από τις καταστροφές που προκάλεσαν οι συγκρούσεις μεταξύ Χουρσίτ και Αλη-πασά. Το 1904, έγινε η σημερινή “Ζωσιμαία”, πάλι με χρήματά τους.

Ο Ευάγγελος Ζάππας (1800-1865), γεννήθηκε στο ελληνικό Λάμποβο. Στο Βουκουρέστι, γίνεται εκμισθωτής μοναστηριακών κτημάτων. Σιγά-σιγά έγινε ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας της Ρουμανίας. Το 1856, κάνει την αρχή για τη διοργάνωση των “Ολυμπίων” (εκθέσεις για την προβολή της Ελλάδας, στο βιομηχανικό, γεωργικό και κτηνοτροφικό τομέα). Έκανε επίσης τα πρώτα βήματα, για τη δημιουργία του Σταδίου όπου θα γίνονταν αργότερα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Πέθανε το 1865, στο Μπρουστένι της Ρουμανίας. Άφησε κληρονόμο και εκτελεστή της διαθήκης του, τον ξάδερφό του Κωνσταντίνο Ζάππα.

Ο Κωνσταντίνος Ζάππας (1812-1892) [που έχω εδώ στα δεξιά σας], γεννήθηκε κι αυτός στο Λάμποβο. Στα 20 χρόνια του, πηγαίνει στο Βουκουρέστι, κοντά στον ξάδερφό του. Αυτά που άρχισε ο Ευάγγελος, τα προχώρησε ο Κωνσταντίνος. Ολοκλήρωσε το “Κατάστημα Ολυμπίων” (το σημερινό Ζάππειο Μέγαρο) και ολοκλήρωσε το Παναθηναϊκό Στάδιο (που αναμαρμάρωσε αργότερα ο Γεώργιος Αβέρωφ).

Το 1875, φτιάχνει στην Κωνσταντινούπολη το “Ζάππειο Παρθεναγωγείο”. Χτίζει σχολειά στο Λάμποβο, τη Λέκλα, την Αδριανούπολη, τις Φέρες, την Πρεμετή, τη Δρόβιανη, τους Φιλιάτες, τη Νίβανη,… Μεγάλα ποσά αφήνει για υποτροφίες Ελλήνων σε γεωργικές σχολές της Ευρώπης. Μεγάλη και η προσφορά του για να τυπωθούν διάφορα γεωργικά βιβλία.
Όλη του την περιουσία, την άφησε στο Ελληνικό κράτος. Μετά το θάνατό του, η Ρουμανική κυβέρνηση αρνήθηκε να δώσει την κολοσσιαία περιουσία του.

Η αίθουσα αυτή είναι πολύ απλή, όπως ήταν και η ζωή τους. Δίπλα τους βρίσκονται οι Δάσκαλοι του Γένους, που χρηματοδοτούνταν από τους Εθνικούς μας Ευεργέτες (γι αυτό και οι δυο αίθουσες είναι μαζί). Τα μοτίβα της οροφής, είναι στην πραγματικότητα ανεξάρτητα κομμάτια που έφτιαξα από φελό. Τα τοποθέτησα έτσι ώστε να δίνουν την αίσθηση της ξύλινης διακόσμησης, αφού τα χρωμάτισα ελαφρά. Τη ροζέτα στο ταβάνι, την έκαμα κι αυτή από φελό (πάνω σε δικό μου σχέδιο). Ύστερα τη χρωμάτισα με τέμπερες. Τα ρούχα τους είναι αγορασμένα από το Μοναστηράκι, στην Αθήνα.

Πηγές για τη μορφή του καθένα τους, είχα από φωτογραφίες που τράβηξα σε προτομές και αγάλματα που βρίσκονται σε μέρη που έφτιασαν και περιγραφές από διάφορα βιβλία. Έδωσα στον καθένα, στάση και βλέμμα ανάλογο με το ψυχικό τους μεγαλείο και την ικανοποίηση για όσα έκαναν από αγάπη και πίστη, για τον Άνθρωπο και την Πατρίδα τους.»

Παύλος Βρέλλης, Μπιζάνι 1994