«Περίπου 50 εκατομμύρια ανθρώπινες ψυχές, κόστισε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που πυροδότησε ο Ιταλικός Φασισμός και ο Γερμανικός Ναζισμός.

Στη Γερμανία, υπήρχαν στρατόπεδα για καταναγκαστικά έργα και εξόντωση πολιτικών αντιπάλων, από το 1934. Περίπου 40 τέτοια στρατόπεδα, δημιουργήθηκαν με σκοπό τον αφανισμό ανθρώπων, όπως αυτά στο Νταχάου, Άουσβιτς, Μπίρκεναου, Μπούχενβαλτ, Ματχάουσεν. Άνθρωποι που έχασαν την ταυτότητά τους αποκομμένοι βίαια απ’ την πρότερη ζωή τους, πέθαιναν από πείνα, αρρώστιες, εξάντληση, βασανιστήρια και κακουχίες. Όσοι επέζησαν, χρησιμοποιήθηκαν σε καταναγκαστικά έργα μέσα στα όρια των στρατοπέδων. Εγκληματικός, απάνθρωπος και πέρα από κάθε νοσηρή σκέψη, είναι ο συστηματικός τρόπος εξόντωσης των κρατούμενων. Ούτε πειραματόζωα δε θα είχαν τέτοια μεταχείριση και απρόσωπο τέλος, όπως θανάτωση σε θάλαμο αερίων και κάψιμο σε κλίβανους…, αφού είχαν ήδη γίνει υποκείμενα πειραμάτων, εξευτελισμών και πολλών βασανιστηρίων. τα οποία μόνο οι χειρότεροι μισάνθρωποι θα επινοούσαν και οι σκληρότεροι απάνθρωποι θα εφάρμοζαν.

Πολλά Έθνη πληγώθηκαν απ’ αυτό το κακό, που μέρος της τότε ανθρωπότητας δημιούργησε και το σύνολο της σημερινής ανθρωπότητας κατακρίνει. Οι απώλειες ήταν ασύγκριτα οδυνηρότερες για κάποιους λαούς: χάθηκαν πολλοί περισσότεροι από 6.000.000 Εβραίοι (ανάμεσά τους και Εβραίοι που ζούσαν σε Ολλανδία, Γαλλία, Βέλγιο, Πολωνία, Ελλάδα, Γερμανία, …), περίπου 17.000.000 Ρώσοι, 4.300.000 Πολωνοί,…

Μόλις βγαίνουμε από το θέμα της “Κυράς της Ρω”, απέναντί μας, στον τοίχο του διαδρόμου, βλέπουμε ένα άνοιγμα. Πλησιάζοντας, ανακαλύπτουμε και δεύτερο άνοιγμα και στο βάθος του το θέμα των Γερμανικών Φούρνων.

Δυο φίλοι μου, σε διαφορετικό χρόνο, φωτογράφησαν με διαφορά οπτικής γωνίας, δυο απ’ τους πολλούς φούρνους στο Νταχάου. Ήταν η πιο έγκυρη πηγή που είχα στα χέρια μου, μαζί με τις εντυπώσεις τους. Τους έχτισα σε φυσικό μέγεθος περίπου. Χρησιμοποίησα τούβλα συμπαγή, πυρότουβλα, σίδερα και σωλήνες. Τις πόρτες των φούρνων, τις έκαμα από φελιζόλ, λεπτή γάζα, γύψο με κόλλα και ειδική πατίνα χρώματος, για να φαίνεται ότι είναι κατασκευασμένες από χυτοσίδηρο. Οι φούρνοι, είναι επίτηδες τοποθετημένοι, όχι κάθετα προς το διάδρομο, αλλά με μικρή γωνία κλίσης προς αυτόν. Ο πρώτος λόγος που έπραξα έτσι, είναι γιατί μ’ αυτό τον τρόπο δεν προκαλούν απ’ ευθείας τον επισκέπτη με τη φρίκη τους και ο δεύτερος λόγος, είναι ν’ ανακαλύψει μόνος του ο επισκέπτης το θέμα αυτό και μάλιστα με μικρό οπτικό κώνο γωνίας 15ο περίπου.

Δημιούργησα μια καταθλιπτική ατμόσφαιρα του μαρτυρικού αυτού χώρου, με το χρώμα και το φως. Έξω του χώρου αυτού έχω την περίφραξη –υποτίθεται– του στρατοπέδου. Ελάχιστα απομεινάρια από ρούχα & στάχτες και παντελής απουσία οποιασδήποτε μορφής, διηγούνται καλύτερα, αυτά που αψηφούν περιγραφή. Το θέμα, το αφιερώνω σε όλους τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους σε διάφορα τέτοια στρατόπεδα. Εγώ, δε θα ξεχάσω ποτέ, τους συμμαθητές μου απ’ το Γυμνάσιο, που ήταν μέσα στους 1.850 Εβραίους Γιαννιώτες που χάθηκαν τότε.»

Παύλος Βρέλλης, Μπιζάνι 1994